شرح اصل هشتم قانون اساسی
«امر به معروف و نهی از منکر» به عنوان یکی از فروع دین مقدس اسلام علاوه بر اینکه به عنوان […]
«امر به معروف و نهی از منکر» به عنوان یکی از فروع دین مقدس اسلام علاوه بر اینکه به عنوان یکی از واجبات دینی تلقی میشود و همه مسلمانان فارغ از وجود یا عدم وجود تکلیف قانونی در این خصوص، مکلف به انجام آن هستند، در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز که برگرفته از این شریعت مقدس است به وضوح مورد تصریح واقع و همگان به انجام این تکلیف امر شدهاند.
به صورتی که دیگر نمیتوان این وظیفه را صرفاً نظیر سایر واجبات دینی نظیر نماز، روزه، حج و… تلقی نمود چراکه قانونگذار اساسی بر انجام این وظیفه تأکید داشته است. بر اساس اصل هشتم از قانون اساسی کشور ما که در فصل اول از این قانون ذکر شده است مقرر نموده «در جمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منکر وظیفهای است همگانی و متقابل بر عهده مردم نسبت به یکدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت. شرایط و حدود و کیفیت آن را قانون معین میکند.»
نهایتاً نیز در ذیل اصل به منظور تأکید بر مبانی اسلامی این اصل آیه شریفه «والمؤمنون والمؤمنات بعضهم اولیاء بعض یامرون بالمعروف و ینهون عنالمنکر» (توبه/۷۱) بیان میگردد.
در این قسمت ما سعی خواهیم نمود با تشریح وظیفه همگان در انجام وظیفه دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منکر به بیان جایگاه قانونی این تکلیف پرداخته و در قسمتهای بعد به تبیین محدوده، عناصر و چارچوب دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منکر خواهیم پرداخت.
اصل «امر به معروف و نهی از منکر» هرچند در پیشنویس دولت موقت پیش بینی نشده بود، با این حال با توجه به اهمیت اساسی آن، این موضوع در سخنان برخی نمایندگان در نطقهای پیش از دستور و بعد از دستور جلسات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی انعکاسیافته و این نشانگر آن بود که نمایندگان بر اساس آموزههای دینی درصدد تدوین اصلی در این خصوص بودند و نهایتاً در قالب این اصل بر وجوب چنین امری تأکید نمودند.
همانگونه که از تصریح اصل مزبور میتوان به وضوح فهمید مطابق صدر این اصل دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منکر وظیفهای همگانی و متقابل تلقی شده است و لذا بنا بر همین تصریح هیچ کس اعم از آحاد ملت یا دولت نمیتواند از این وظیفه و تکلیف همگانی شانه خالی کند. اصل هشتم پس از تصریح به همگانی بودن وظیفه امر به معروف و نهی از منکر با بیانی روشنتر به نحوی که امکان هیچ گونه شائبهای را در این خصوص باقی نگذارد این وظیفه را در سه سطح ترسیم کرده است: اول سطح مردم نسبت به یکدیگر است، سطح دوم دولت نسبت به مردم و سطح سوم مردم نسبت به دولت.
بنابراین در نخستین سطح وظیفه «امر به معروف و نهی از منکر» متوجه مردم نسبت به یکدیگر شده است. یعنی هر فردی مکلف است نسبت به فرد یا افراد دیگر به انجام وظیفه خود در خصوص امر به معروف و نهی از منکر بپردازد تا به وظیفه قانونی خود در عالیترین سطح یعنی وظیفهای که ناشی از قانون اساسی است عمل کرده باشد و در صورت عدمانجام این تکلیف به وظیفه قانونی خود عمل نکرده است.
در سطح دوم این وظیفه متوجه دولت نسبت به مردم شده است. بدین صورت که دولت موظف است وظیفه دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منکر را نسبت به آحاد مردم انجام دهد. یعنی افراد مردم را به انجام امور خیر و واجبات دعوت نموده و از انجام منکرات بازدارد، همانگونه که مردم نیز نسبت به یکدیگر این وظیفه را خواهند داشت.
در سطح سوم نیز این وظیفه همگانی متوجه مردم نسبت به دولت شده است. یعنی آحاد مردم این وظیفه را دارند تا دولت را به انجام امور شایسته، واجب و خیر دعوت نمایند و در صورتی که دولت مرتکب انجام امور ناشایست و منکر شود او را از انجام این امور بازدارند. اما اینکه «خیر»، «امر به معروف» و «نهی از منکر» که موضوع این وظیفه همگانی قرار گرفته است چیست نیازمند بحثی مجزاست که در قسمتهای بعدی به آن خواهیم پرداخت.